yuè zhōu zhào gōng jiù zāi jì
越州趙公救災(zāi)記

xī níng bā nián xià, wú yuè dà hàn.
熙寧八年夏，吳越大旱。
jiǔ yuè, zī zhèng diàn dà xué shì zhī yuè zhōu zhào gōng, qián mín zhī wèi jī, wèi shū wèn shǔ xiàn zāi suǒ bèi zhě jǐ xiāng, mín néng zì shí zhě yǒu jǐ, dāng lǐn yú guān zhě jǐ rén, gōu fáng gòu zhù kě jiù mín shǐ zhì zhī zhě jǐ suǒ, kù qián cāng sù kě fā zhě jǐ hé, fù rén kě mù chū sù zhě jǐ jiā, sēng dào shì shí zhī xiàn sù shū yú jí zhě qí jǐ jù cún, shǐ gè shū yǐ duì, ér jǐn qí bèi.
九月，資政殿大學(xué)士知越州趙公，前民之未饑，為書問屬縣災(zāi)所被者幾鄉(xiāng)，民能自食者有幾，當(dāng)廩于官者幾人，溝防構(gòu)筑可僦民使治之者幾所，庫錢倉粟可發(fā)者幾何，富人可募出粟者幾家，僧道士食之羨粟書于籍者其幾具存，使各書以對，而謹(jǐn)其備。
zhōu xiàn shǐ lù mín zhī gū lǎo jí ruò bù néng zì shí zhě èr wàn yī qiān jiǔ bǎi yú rén yǐ gào.
州縣史錄民之孤老疾弱不能自食者二萬一千九百余人以告。
gù shì, suì lǐn qióng rén, dāng gěi sù sān qiān dàn ér zhǐ.
故事，歲廩窮人，當(dāng)給粟三千石而止。
gōng liǎn fù rén suǒ shū, jí sēng dào shì shí zhī xiàn zhě, dé sù sì wàn bā qiān yú shí, zuǒ qí fèi.
公斂富人所輸，及僧道士食之羨者，得粟四萬八千余石，佐其費。
shǐ zì shí yuè shuò, rén shòu sù rì yī shēng, yòu xiǎo bàn zhī.
使自十月朔，人受粟日一升，幼小半之。
yōu qí zhòng xiāng róu yě, shǐ shòu sù zhě nán nǚ yì rì, ér rén shòu èr rì zhī shí.
憂其眾相蹂也，使受粟者男女異日，而人受二日之食。
yōu qí liú wáng yě, yú chéng shì jiāo yě wèi gěi sù zhī suǒ fán wǔ shí yǒu qī, shǐ gè yǐ biàn shòu zhī ér gào yǐ qù qí jiā zhě wù gěi.
憂其流亡也，于城市郊野為給粟之所凡五十有七，使各以便受之而告以去其家者勿給。
jì guān wèi bù zú yòng yě, qǔ lì zhī bù zài zhí ér yù yú jìng zhě, gěi qí shí ér rèn yǐ shì.
計官為不足用也，取吏之不在職而寓于境者，給其食而任以事。
bù néng zì shí zhě, yǒu shì jù yě.
不能自食者，有是具也。
néng zì shí zhě, wèi zhī gào fù rén wú de bì tiào.
能自食者，為之告富人無得閉糶。
yòu wèi zhī guān sù, dé wǔ wàn èr qiān yú shí, píng qí jià yǔ mín.
又為之官粟，得五萬二千余石，平其價予民。
wèi tiào sù zhī suǒ fán shí yǒu bā, shǐ dí zhě zì biàn rú shòu sù.
為糶粟之所凡十有八，使糴者自便如受粟。
yòu jiù mín wán chéng sì qiān yī bǎi zhàng, wèi gōng sān wàn bā qiān, jì qí yōng yǔ qián, yòu yǔ sù zài bèi zhī.
又僦民完成四千一百丈，為工三萬八千，計其傭與錢，又與粟再倍之。
mín qǔ xī qián zhě, gào fù rén zòng yǔ zhī ér dài shú, guān wèi zé qí cháng.
民取息錢者，告富人縱予之而待熟，官為責(zé)其償。
qì nán nǚ zhě, shǐ rén dé shōu yǎng zhī.
棄男女者，使人得收養(yǎng)之。
míng nián chūn, dà yì.
明年春，大疫。
wèi bìng fāng, chù jí bìng zhī wú guī zhě.
為病坊，處疾病之無歸者。
mù sēng èr rén, shǔ yǐ shì yī yào yǐn shí, lìng wú shī suǒ shì.
募僧二人，屬以視醫(yī)藥飲食，令無失所恃。
fán sǐ zhě, shǐ zài chù suí shōu yì zhī.
凡死者，使在處隨收瘞之。
fǎ, lǐn qióng rén jǐn sān yuè dāng zhǐ, shì suì jǐn wǔ yuè ér zhǐ.
法，廩窮人盡三月當(dāng)止，是歲盡五月而止。
shì yǒu fēi biàn wén zhě, gōng yī yǐ zì rèn, bù yǐ lèi qí shǔ.
事有非便文者，公一以自任，不以累其屬。
yǒu shàng qǐng zhě, huò pián yí duō zhé xíng.
有上請者，或便宜多輒行。
gōng yú cǐ shí, zǎo yè bèi xīn lì bù shǎo xiè, shì xì jù bì gōng qīn.
公于此時，蚤夜憊心力不少懈，事細(xì)巨必躬親。
gěi bìng zhě yào shí duō chū sī qián.
給病者藥食多出私錢。
mín bù xìng lí hàn yì, dé miǎn yú zhuǎn sǐ suī sǐ dé wú shī liǎn mái, jiē gōng lì yě.
民不幸罹旱疫，得免于轉(zhuǎn)死；雖死得無失斂埋，皆公力也。
shì shí hàn yì bèi wú yuè, mín jī jǐn jí lì, sǐ zhě dài bàn, zāi wèi yǒu jù yú cǐ yě.
是時旱疫被吳越，民饑饉疾癘，死者殆半，災(zāi)未有巨于此也。
tiān zǐ dōng xiàng yōu láo, zhōu xiàn tuī bù shàng ēn, rén rén jǐn qí lì.
天子?xùn)|向憂勞，州縣推布上恩，人人盡其力。
gōng suǒ fǔ xún, mín yóu yǐ wéi dé qí yī guī.
公所拊循，民尤以為得其依歸。
suǒ yǐ jīng yíng suí jí xiān hòu zhōng shǐ zhī jì, wěi qū xiān xī, wú bù bèi zhě.
所以經(jīng)營綏輯先后終始之際，委曲纖悉，無不備者。
qí shī suī zài yuè, qí rén zú yǐ shì tiān xià qí shì suī xíng yú yī shí, qí fǎ zú yǐ chuán hòu.
其施雖在越，其仁足以示天下；其事雖行于一時，其法足以傳后。
gài zāi lì zhī xíng, zhì shì bù néng shǐ zhī wú, ér néng wéi zhī bèi.
蓋災(zāi)沴之行，治世不能使之無，而能為之備。
mín bìng ér hòu tú zhī, yǔ fū xiān shì ér wèi jì zhě, zé yǒu jiàn yǐ bù xí ér yǒu wéi, yǔ fū sù dé zhī zhě, zé yǒu jiàn yǐ.
民病而后圖之，與夫先事而為計者，則有間矣；不習(xí)而有為，與夫素得之者，則有間矣。
yǔ gù cǎi yú yuè, dé gōng suǒ tuī xíng, lè wèi zhī shí qí xiáng, qǐ dú yǐ wèi yuè rén zhī sī, bàn shǐ lì zhī yǒu zhì yú mín zhě bù xìng ér yù suì zhī zāi, tuī gōng zhī suǒ yǐ shì, qí kē tiáo kě bù dài qǐng ér jù, zé gōng zhī zé qǐ xiǎo qiě jìn hū! gōng yuán fēng èr nián yǐ dà xué shì jiā tài zǐ bǎo zhì shì, jiā yú qú.
予故采于越，得公所推行，樂為之識其詳，豈獨以慰越人之思，半使吏之有志于民者不幸而遇歲之災(zāi)，推公之所已試，其科條可不待頃而具，則公之澤豈小且近乎！公元豐二年以大學(xué)士加太子保致仕，家于衢。
qí zhí dào zhèng xíng zài yú cháo tíng, qǐ dì zhī shí zài yú shēn zhě, cǐ bù zhe.
其直道正行在于朝廷，豈弟之實在于身者，此不著。
zhe qí huāng zhèng kě shī zhě, yǐ wéi yuè zhōu zhào gōng jiù zāi jì yún.
著其荒政可師者，以為《越州趙公救災(zāi)記》云。